Radikal: An Presidente Na Maninigo Satuya

Ni Butch Dalisay 

Nagdakula ako na nagtutubod ki Marcos.

Sya si huwes de honor kan sakuyang gradwesyon kan 1966. Bagong manggana, matubod ka man nanggad na totoo syang bayani sigun sa pagpabisto nya—magayon an hitsura asin an tindogon, asin orog sa gabos, mabansay na orador. Mantang pighihiling ko sya, sa boot ko, dakulang tawo man nanggad an presidente, pinaorog sa satuya gabos.

Pitong taon pagkatapos kan nasabing okasyon, sa edad na disenwebe, yaon ako sa kulungan huli kan Martial Law. Nakulong ako huli ta an presidente na idolo ko kan ako aki pa, totoong nagputik sakuya. An sabi nya, gusto nya na maging dakulang nasyon giraray an Filipinas. Alagad, iba an saiyang ginibo, nagin paslo sya sa kapangyarihan asin kayamanan, hinabasan nya an mga mayayaman asin mga nagtitios asin pinadusahan an mga nagtutumang saiya.

Kaibahan sa mga pinadusahan nya an mga arog kong hoben na estudyante. Inapod kaming mga radikal, mga pasaway, kaya dakul samuya an kinarsel asin dakul sa sakuyang mga katood an nagsapo nin makuring pagsakit asin kagadanan. Alagad, mas mamundo, na dawa arog kaini an nangyayari, dakul man giraray na mga Filipino an dai nakilabot. Mas naugma sindang nahiling ninda an bagong mga tinampo, dai ninda aram na dakulang bilyon na kantidad na dapat kutang tinagama sa pagkakan, sa paharong asin edukasyon, napasiring sa mga sikretong bank accounts, pigtago sa luwas kan Filipinas.

Yaon ako sa EDSA kan napatalsik si Marcos, asin napano ako nin kaugmahan na sarong marhay asin honestong babayi an madara na kan pagbabago. Alagad dawa si Cory, dai nya ini kinayang solo. Makusugon an Sistema. Dakul nang presidente an nagsalihi pagkatapos ni Marcos, an iba mas marhay sa iba, alagad an pagkapaslo sa kayamanan asin kapangyarihan dai man naghali kaiba ni Marcos. Asin imbes baga ngani na girumdumon na ini an tawong nagraot kan demokrasya sa satuyang nasyon, naging modelo pa si Marcos kan pira sa nagsalihi sa saiya. Apwera sa tinaong lubong na maninigo sana sa sarong bayani kuta, ngunyan, giraray pa syang bubuhayon sa paagi kan saiyang aking lalaki.

Kan nagpahayag si VP Leni Robredo na idudusay nya an saiyang sadiri asin makandidatong pagka-presidente, sinabi nyang, “Mas radikal an mamoot,” haloy ko ining pinaghuropan asin hinapot ko an sadiri ko kun anuman nanggad an boot nyang sabihon, asin kun ano man nanggad an mababago sa satuyang buhay asin an satuyang futuro kun sya na baga. Pigsasadol daw nya kita na arog ni Jesus, kaipuhan ta man na kamotan an satuyang mga kaiwal? Sa kadakulan kan karatan asin mga mararaot sa satuyang palibot, na nagdara satuya nin korapsyon, pang-aapi, asin pagratak sa poder, na anas ta inagihan, kaya daw sa irarom kan satuyang boot na mamoot sa saindang malinaw na satuya dai man namomoot?

Kan sakuyang pinaghuhuropan ini, nagirumdoman ko an saro pang bisyonaryo na si Martin Luther King, na nagtaram dapit sa parehong bagay. Susog saiya, “Sa kahuri-hurihi, an pagkamoot bako ining an sentimental na pagmati na parati tang sinasaalang-alang. An pagkamoot malinalang, nagsasabot sa karahayan kan boot kan gabos na tawo. Dai ini nagpapadaog huli sa kapristo nin sarong tawo. Kun ika totoong nagsisimbag sa pangapodan kan pagkamoot, ika lilindogan kan makusog na kagayonan asin kapangyarihan kaini, mayo kang ibang kamawotan kundi an marunot an bilog na sistema nin karatan.”

Kan sakuya ining pinag-ngata-ngata, kaidto ko napag-isip-isip na an an totoo nyatong kaiwal bakong mga tawo, kundi an sistema kan karatan na iyo an nagigibo asin nagsusuporta kan mga siring ni Marcos na yaon sa satuya gabos. Kaya isipon na dai sana kita maboto laban sa sarong tawo o sa sarong pamilya kundi maboto kita laban sa kun ano an sinisimbolo ninda.

An pasil na paagi iyo na hilingon na garo bulang sa na ini nin mga personahe asin atuman an kada pagkukulang. An masakit na opsyon iyo an ipaglaban an kun anong marhay asin tultol.

Sa nakaaging limang taon, an mga karahayan-boot asin tultol na pagmawot, tinalikdan na kan dakul na lider kan satuyang nasyon, dangoga an saindang pagtaram asin hilinga an saindang mga gawi-gawi. An karahayan na ini iyo an pinupukawan satuya ni VP Leni na maninigo nyatong paorogon. Asin sa panahon nyato nin pandarahas, nin takot asin asin mga kaputikan, an kamotan man nanggad sindang nagpapasakit sa nasyon, sarong radikal na gawi:

Dyos. Nasyon. Katalingkasan. Katanusan. Katuninongan. Katotoohan. Buhay. Gayon.

Darakulang tataramon, kaya kaipuhan man nin marigmat na isip asin dakulang kusog-boot tanganing an mga ini makalaog sa satuyang pagkasabot. Kun mahiling, o mamati ko giraray an kabagsikan na ini na yaon sa sakuya, entonses, giraray akong magiging radikal asin imbes na ikulong kita, an satuyang bagong presidene, tatabangan kitang makabuhi sa satuyang nakaagi, tanganing maging kitang an nasyon na minamawot nyato gabos. Asin an presidenteng iyan—an presidenteng maninigo satuya—magigin sanang marhay asin matanos susog sa satuyang karahayan asin katanusan-boot.

Read this text in: Hiligaynon ⬩ Filipino ⬩ Cebuano ⬩ English ⬩ Kinaray-a ⬩ Kapampangan ⬩ Ilocano ⬩ Waray