Radikal: Ang Presidente Nga Nagakaangay Kanatun
By Butch Dalisay
Ginbadbad sa Kinaray-a ni Ritchie Pagunsan
Nagbahul ako nga nagapati kay Marcos.
Tana ang dinapit nga bisita sa amun paghingapos sa elementarya kang 1966. Bag-ong daug sa nagligad nga piniliay, nagpakita tana kang pagkabaganihan anggid sa pagpakilala na sa anang kaugalingun – ngurusgan, isganan, matam-is nga dila. Sa akun panuruk ang Presidente dungganun nga tawo, labaw nga dungganun kanamun tanan.
Paglipas kang pito ka tuig, gin-usik ko sa sulud kang bilangguan ang kalabanan kang akun ikanapulo kag siyam nga panuigun. Napreso ako bangud ang Presidente nga gintangra ko kang ako bata pa, nagbutig kanakun. Kuon na maagum natun ang liwan nga pagbaskug kang Pilipinas. Ugaring tana ang nag-agum kang dugang nga gahum kag manggad, nga pinanakaw na sa mga manggaranun kag imol, kag nangsilot kang mga nagpamatok kana.
Naabay sa ginsilutan ang mga pamatan-un nga estudyante kaangay ko. Gintawag nanda kami “mga radikal” kag ginkurong sa mga presohan, kag maduro sa mga abyan ko ang nag-antus kang masakit nga kamatayun. Ang masubu, mas maduro ang mga Pilipino nga wara it pasilabut sa mga nagkaratabo sa andang palibot. Sa andang kalipay nga mausoy ang bag-ong dalanun, wara nanda matalupangdi nga ang bilyones nga raad durugang sa andang karan-un, balay, kag pagtuon, nag-agto sa ginlikum nga bank accounts sa guwa kang pungsod.
Rugto ako sa EDSA kang magtal-as si Marcos, kag wara it masudlan ang akun kalipay nga sangka mabuut kag masarigan nga babaye ang magahatud kang pagbag-o. Ugaring bisan si Cory indi makasangkol nga tana lang. Tuman ka purus ang sistema. Maduro nga Presidente ang nagsunod kay Cory, ang pira kananda mas ayadan sangsa iba, ugaring ang paghingamo sa manggad kag gahum wara nagtahaw sa pagpalagyo ni Marcos. Kag imbes dumdumun tana nga nagrumpag sa demokrasya kang Pilipinas, si Marcos nangin huwaran pa kang iba nga nagsunod kana, indi lamang sa pagpalubung kana bilang baganihan kundi sa pagpabanhaw kana tulad paagi sa anang bata.
Kang nagtanyag si VP Leni Rodredo kang anang kaugalingun sa pagkapangulo kag nagbungat nga “Mas radikal ang magpalangga,” nanumdum ako kang malawig kag madalum sa anang buut hambalun, kag sa sahi kang pagbag-o nga mahimo na sa atun kabuhi kag paraabuton. Ginahangkat na ayhan kita, angay kay Jesus, nga higugmaun ang atun mga kaaway? Sa tanan nga kalautan – ang kagarukan, ang pagpamigus, kag ang pagpanglupig – nga atun naagyan, makasarang pa ayhan kita magpalangga sa nagbiya kanatun?
Nadumduman ko ang ginwali kang sangka visionary, Martin Luther King, sa anggid nga pagturun-an. Kuon na: “Sa katapusan, ang paghigugma bukun hapaw nga butang nga ginahambal natun. Ang paghigugma matinugahun, nga nakahangup sa kabubut-un kang tanan nga katawhan. Ang paghigugma pagsikway sa paglupig kang isigkatawo. Kun matungkad mo ang paghigugma, ang anang masangkad nga kaanyag kag kadalisay, wara ikaw it palabihun luwas sa pagbungkag kang kadu nga sistema.”
Sa amo dya nga tion nahangpan ko ang matuod nga kaaway indi ang katawhan, kundi ang “kadu nga sistema” nga nagtuga kag nagpamuad sa Marcoses sa tunga natun. Indi sangka tawo ukon pamilya ang atun kinahanglan isikway sa paraabuton nga piniliay, kundi ang andang ginapatihan.
Madali magpasulay nga talupangdun ang mga personalidad kag ang andang mga kakulangan. Mas mabudlay ang makipagbato para sa mayad kag matadung.
Amo dya ang mga kabilinggan kag harandumun nga ginpaiway kang atun lideres paagi sa andang mga tugda kag gawi. Amo dya ang mga ginapukaw kanatun ni VP Leni nga takus unungan kag ikabuhi. Sa kadya nga panahon kang kakahas, kahadluk, kag kabutigan, ang palanggaun sanda radikal gid matuod:
Diyos. Pungsod. Kahilwayan. Katarungan. Kalinungan. Kamatuodan. Kaanyagan.
Daragkul dya nga mga tinaga, nga nagakinhanglan kang daragkul man nga mga tagipusuon kag hunahuna agud matugruan kang kabuhi. Kun matukiban ko ang kasangkad sa akun kaugalingun, sarang ako mangin radikal liwan, kag imbes nga kita ibilanggo, ang atun bag-o nga Presidente magahilway kanatun sa atun inagihan agud maangkun natun ang nasyon nga atun ginahandum. Kag ang dya nga Presidente – ang Presidente nga nagakaangay kanatun – mangin timgas lamang kaangay kang atun pagkatimgas.
Read this text in: Hiligaynon ⬩ Filipino ⬩ Cebuano ⬩ Bikol ⬩ English ⬩ Kapampangan ⬩ Ilocano ⬩ Waray